Autorka: Karolina Smaglewska, studentka II roku psychologii na Uniwersytecie SWPS w Warszawie

Media i ich konsumpcja przez dzieci nie są nowymi dylematami. Na przestrzeni ostatnich dekad jesteśmy w stanie zauważyć jak dynamicznie zmienia się forma dostarczanych mediów do najmłodszych użytkowników, i wraz z tym przekształca się dyskusja jak możemy zapewnić im aby zyskali jak najwięcej z nowych możliwości, jednocześnie chroniąc ich od niebezpieczeństw z nimi związanych. W związku z tym przywołując słowa A. Sugier-Szerega (2015, s. 28), która zaznacza, że „[Dzieci] konstruują i czerpią wiedzę o świecie z doświadczeń realnych i wirtualnych, traktując obydwie rzeczywistości jako równoprawnie istniejące”, uważam, że niesamowicie istotna jest edukacja medialna dla najmłodszych osób, aby zapewnić im zdrowy rozwój i bezpieczne nawyki w korzystaniu z mediów.

W swojej pracy z 2007 roku Smyl wskazuje telewizję jako główne medium, z którym spotyka się młody człowiek. Ówcześnie było ono najczęstszym sposobem spędzania wolnego czasu przez dzieci, gdzie uczniowie na przestrzeni tygodnia poświęcali oglądaniu telewizji średnio od 2 do 5 godzin (Błaszczyk, 1994; Izdebska, 1996). Jednakże wraz z upływem lat możemy zauważyć, że telewizja powoli zostaje wyparta w nowoczesnych gospodarstwach domowych. Coraz częściej dzieci same sięgają po takie platformy jak YouTube, a większość rodzin aktualnie decyduje się na subskrypcje do takich platform jak Netflix czy Disney+, co dodatkowo może spowodować zwiększone oglądanie mediów (Bleakley, 2014; Rideout, 2020). Badanie przeprowadzone przez Lapierre i in. (2012) wykazało, że dzieci do 24 miesięcy doświadczają dziennie około 5,5 godziny telewizji grającej w tle, a badania Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (2015) pokazują, że 26% przedszkolaków posiada własne urządzenie mobilne, a 62% z nich gra na smartfonie bądź na tablecie. Jak widać media i dostęp do nich dynamicznie się zmieniają, przez co powinniśmy to stale brać pod uwagę, dostosowując się do nowych wyzwań jakie się z nimi wiążą.

Już prawie trzydzieści lat temu normy pedagogiczne wskazywały na to, że oglądanie telewizji dłużej niż 2,5 godziny dziennie może zakłócić prawidłowy rozwój psychiczny i emocjonalny (Izdebska, 1996). W aktualnych czasach istnieje niestety jeszcze więcej negatywnych skutków korzystania z urządzeń cyfrowych, i w bardzo niewielkiej ilości krajów istnieją rzeczywiste rekomendacje rządowe dotyczące limitów czasowych dostarczanych mediów do dzieci. Istnieją przekonujące badania wskazujące na związek między nadmiernym czasem spędzonym na interakcji z ekranem a zwiększonym ryzykiem opóźnień rozwojowych w zakresie motorycznym, poznawczym, psychospołecznym, oraz opóźnionej nauce języka (Madigan, 2019; McArthur., 2022a, 2022b). Nowe wyniki również sugerują przewidywane powiązanie między czasem interakcji przez dzieci z ekranami w wieku przedszkolnym a obniżone umiejętności koncentracji, kontroli wymagającej wysiłku i regulacji emocji (Fitzpatrick, 2023a, 2023b, 2022a, 2022b; Tamana., 2019). Także sama treść mediów może również mieć negatywny wpływ na rozwój dziecka, o czym świadczą badania Christakis’a (2018), które wskazują, że konsumpcja programów z szybko zmieniającymi się scenami, a za tym nie wymagającymi od dziecka wysiłku poznawczego, mogą osłabiać i zakłócać rozwój umiejętności utrzymania uwagi oraz umiejętności wykonawcze. Jednakże oprócz własnego użytku urządzeń cyfrowych przez dzieci, równie istotny wpływ na ich rozwój ma to jak sam rodzic korzysta z tych urządzeń. McDaniel i Radesky (2018) mówią w swoim badaniu o określeniu technoference, czyli zakłóceniu relacji rodzica z dzieckiem poprzez technologię i wpływie tego zjawiska na rozwój dziecka. Może ono wpływać na jakość wychowania, a zatem rozwój dziecka, poprzez ograniczenie czasu, w którym rodzice są obecni i uważni wobec swoich dzieci. Dzięki tym badaniom możemy zauważyć jak wielkim, lecz ważnym wyzwaniem jest uczenie najmłodszych zdrowych nawyków dotyczących konsumpcji mediów. Dla wielu może się to wydawać zbyt trudnym wyzwaniem, więc warto pamiętać o tym co mogą dać dzieciom media, kiedy zapewnimy im ich zdrowe i bezpieczne użytkowanie.

Niezwykle skuteczne w rozwoju dzieci na etapie przedszkolnym okazuje się pokazywanie im edukacyjnych mediów wysokiej jakości, na odpowiednim poziomie wiekowym np. Ulica Sezamkowa, które zostało powiązane z lepszymi wynikami poznawczymi u dzieci (Anderson, 2001). Za wysokiej jakości źródła jedno z badań uznaje np. amerykańska sieć telewizji publicznej PBS, na której była puszczana między innymi Ulica Sezamkowa i Cóż za piękny dzień, a oglądanie tych programów wykazało wyraźną poprawę wyników poznawczych, społecznych i językowych u badanej grupy. Powstanie paraspołecznych relacji między dzieckiem a postaciami prowadzącymi program, takimi jak Dora z Dora poznaje świat, czy Elmo z Ulicy Sezamkowej, również wykazało pozytywne rezultaty w postaci poprawy procesu uczenia się u badanych dzieci (Calvert, 2014). Na podstawie kilku niezależnych badań zostało wykazane, że dzieci na etapie przedszkolnym mogą również rozwijać kompetencje językowe, matematyczne oraz prospołeczne poprzez oglądanie wysokiej jakości programów telewizyjnych (Anderson, 2001; Christakis, 2013). Warsztaty online jak np. Seasame Workshop również mogą pozytywnie wpłynąć na rozwój dziecka poprzez opowiadanie o aktualnych potrzebach dzieci jak np. odporność, których potem rodzice mogą się uczyć wraz z dziećmi (Reid Chassiakos, 2016). Christakis (2013) w swoich badaniach dowiódł, że kontakt z bezprzemocowymi programami edukacyjnymi dla dzieci poprawia również ich kompetencje społeczne. Media ponadto mogą być „świetnym sposobem na zachęcenie do prospołecznych zachowań” (de Leeuw, 2016, s. 42). Istnieją przekonujące dowody, że ekspozycja dzieci na programy telewizyjne przedstawiające prospołeczne zachowania, może stymulować powtarzanie takich zachowań przez dzieci (Christakis, 2013; Mares, 2005). Według badań Huber’a (2018) wynika, że korzystanie przez dzieci z edukacyjnych aplikacji zamiast oglądania bajek wpływa nawet silniej na wykazywanie samokontroli przez dzieci. W tym samym badaniu dzieci na etapie przedszkolnym wykazały lepsze wyniki w teście pamięci roboczej po skorzystaniu z aplikacji edukacyjnej. Jak więc widać istnieje równie wiele korzyści, jak potencjalnych zagrożeń w korzystaniu z mediów, a wraz z tym nasuwa się dylemat, jak wiedzieć co jest dobre dla najmłodszych i jak zapewnić, żeby oni sami byli w stanie to rozróżnić.

Czemu powinniśmy się zainteresować edukacją medialną, co ma ona na celu? Cytując Morbitzer’a (2016, s. 25) „Edukacja medialna dla współczesnego człowieka jest koniecznością, gdyż informacje o otaczającej nas rzeczywistości czerpiemy głównie z przekazów medialnych, a ich rozumienie oraz umiejętność przekształcania w użyteczną wiedzę decydują o rozumieniu świata”. Nie da się ukryć, że w aktualnych czasach możemy zaobserwować coraz więcej osób podzielających tę tezę i wyrażających potrzebę edukacji medialnej. Drzewiecki (2010) definiuje jej cel jako „nie tyle przestrzeganie przed technologicznymi zagrożeniami, ile dbałość o rozwój osobowy odbiorców, w tym również nakłanianie do własnej twórczości medialnej”. Nowicka (2022) w swojej pracy zaznacza jak edukacja medialna powinna występować równolegle w dwóch środowiskach: rodzinnym i szkolnym, oraz przywołuje jak można ją zaimplementować w obydwu otoczeniach. W strefie rodzinnej to rodzic powinien uczyć swoje dzieci jak odpowiedzialnie podejmować decyzje dotyczące mediów. Rodzic aktywnie powinien pokazywać swoją postawą dobre nawyki dotyczące korzystania z mediów, tym samym kształtując wiedzę dzieci (Kaczmarek, 2013). Ogonowska (2018) wymieniła kilka pozytywnych zachowań medialnych rodziców, które reprezentują rodzinną edukację medialna. Wśród nich znalazły się: wyraźne określenie czasu i miejsca korzystania z mediów oraz wyznaczenie sfer wolnych od technologii, systematyczne uczenie bezpiecznych zasad korzystania z sieci, uczenie koncentracji na jednym zadaniu, w myśl zasady: „jeśli rozmawiamy, to nie gramy na komputerze” i inne. Wszystkie wymienione zachowania przez Ogonowską wprost wpływają na zabezpieczenie dzieci przed negatywnym wpływem jakie mogą mieć media, tym samym przyczyniając się do rozwoju ich kompetencji w dziedzinie uważnego korzystania z mediów. Siemieniecki (2008) proponuje treści jakie można realizować w szkole w ramach edukacji medialnej w celu nabycia umiejętności, w których między innymi znajdują się: selektywny wybór informacji z różnorodnej oferty mediów, krytycznego i aktywnego odbioru komunikatów medialnych, radzenia sobie ze zjawiskiem całkowitego zawłaszczenia wolnego czasu przez media, i inne. Brzyszsz (2018) w ramach edukacji medialnej w przedszkolu proponuje spacer z uczniami w celu poszukiwania oznak wiosny i udokumentowania ich poprzez urządzenia elektroniczne, a po powrocie, znalezienie na nich informacji o zjawiskach i stworzenie wspólnie gazetki z zebranych ciekawostek. Uczy to dzieci jak czerpać to co najlepsze z dostępu do mediów, jednocześnie dając im przestrzeń do rozwoju poza ekranem, na dworzu.

Podsumowując, to jaki wpływ będzie miało korzystanie z mediów przez dzieci zależy tak naprawdę od dorosłych w ich życiu, i jakie podejmują oni decyzje dotyczące urządzeń cyfrowych. Jest wiele zagrożeń, na które musimy uważać dając najmłodszym dostęp do mediów, lecz warto jest poświęcić nasz czas na edukowanie ich o dobrej konsumpcji, wiedząc ile pozytywnych skutków mogą one im przynieść. Dlatego tak ważna jest edukacja na etapie przedszkolnym, zarówno w domu jak i w przedszkolu, uczy ona dzieci o tym jak zdrowo korzystać z urządzeń cyfrowych,  dzięki czemu nie narazimy ich na problemy rozwojowe, oraz damy im umiejętność, która przyda im się zapewne przez resztę ich życia.

Bibliografia

Anderson, D. R., Huston, A. C., Schmitt, K. L., Linebarger, D. L., Wright, J. C., Larson, R. (2001). Early childhood television viewing and adolescent behavior: The recontact study. Monographs of the Society for Research in Child Development, 66(1), i–154.

Brzyszcz, E. (2018). Potrzeba edukacji medialnej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym – ujęcie teoretyczne i praktyczne kształtowania kompetencji medialnych. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 1(11), 83-91.

Bleakley, A., Vaala, S., Jordan, A. B., Romer, D. (2014). The Annenberg Media Environment Survey: Media access and use in U.S. homes with children and adolescents. W: A. B. Jordan i D. Romer (red.), Media and the wellbeing of children and adolescents (s. 1-19). Oxford University Press.

Błaszczyk, A. (1994). Reklama w humorze dziecięcym. Literatura Ludowa, 3, 57.

Calvert, S. L., Richards, M. N. (2014). Children’s parasocial relationships. W: A. B. Jordan i D. Romer (red.), Media and the well-being of children and adolescents (s. 187–200). Oxford University Press.

Christakis, D. A., Garrison, M. M., Herrenkohl, T., Haggerty, K., Rivara, F. P., Zhou, C., Liekweg, K. (2013). Modifying media content for preschool children: A randomized controlled trial. Pediatrics, 131(3), 431–438. https://doi.org/10.1542/peds.2012-1493

Christakis, D. A., Ramirez, J. S. B., Ferguson, S. M., Ravinder, S., Ramirez, J. M. (2018). How early media exposure may affect cognitive function: A review of results from observations in humans and experiments in mice. Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(40), 9851–9858. https://doi.org/10.1073/pnas.1711548115

de Leeuw, R. N. H.,  Buijzen, M. (2016). Introducing positive media psychology to the field of children, adolescents, and media. Journal of Children and Media, 10(1), 39–46. https://doi.org/10.1080/17482798.2015.1121892

Drzewiecki, P. (2010). Wychowanie do korzystania z mediów jako zadanie społeczne i duszpasterskie. Łódzkie Studia Teologiczne, 19(1), 41-49.

Fitzpatrick, C., Almeida, M. L., Harvey, E., GaronCarrier, G., Berrigan, F., Asbridge, M. (2022a). An examination of bedtime media and excessive screen time by Canadian preschoolers during the COVID19 pandemic. BMC Pediatrics, 22(1), 1-11. https://doi.org/10.1186/s12887022032808

Fitzpatrick, C., Harvey, E., Cristini, E., Laurent, A., Lemelin, J.P., GaronCarrier, G. (2022b). Is the association between early childhood screen media use and efortful control bidirectional? A prospective study during the COVID19 pandemic. Frontiers in Psychology, 13, 1-9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.918834

Fitzpatrick, C., Binet, M.A., Harvey, E., Barr, R., Couture, M., GaronCarrier, G. (2023a). Preschooler screen time and temperamental anger/frustration during the COVID19 pandemic. Pediatric Research 94(2), 820-825. https://doi.org/10.1038/s41390-023-02485-6

Fitzpatrick, C., Binet, M. A., Cristini, E., Almeida, M. L., Bégin, M., Frizzo, G. B. (2023b). Reducing harm and promoting positive media use strategies: new perspectives in understanding the impact of preschooler media use on health and development. Psicologia: Reflexão e Crítica, 36(19), 1-14. https://doi.org/10.1186/s41155-023-00262-2

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, Fundacja Dzieci Niczyje. (2015). Korzystanie z urządzeń mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Wyniki badania ilościowego, http://www.mamatatatablet.pl/pliki/uploads/2015/11/Korzystanie_z_urzadzen_mobilnych_raport_final.pdf

Huber, B., Yeates, M., Meyer, D., Fleckhammer, L., Kaufman, J. (2018). The effects of screen media content on young children’s executive functioning. Journal of Experimental Child Psychology, 170, 72–85. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2018.01.006

Izdebska, J. (1996). Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, 17-23.

Kaczmarek, A. (2013). Edukacja medialna wobec zagrożeń cyberprzemocy i cyfrowego wykluczenia. Kultura — Media — Teologia, 13(2), 68–81.

Lapierre, M. A., Piotrowski, J. T., Linebarger, D. L. (2012). Background television in the homes of US children. Pediatrics, 130(5), 839–846. https://doi.org/10.1542/peds.2011-2581

Madigan, S., Browne, D., Racine, N., Mori, C., Tough, S. (2019). Association between screen time and children’s performance on a developmental screening test. JAMA Pediatrics, 173(3), 244–250. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2018.5056

Mares, M. L., Woodard, E. (2005). Positive effects of television on children’s social interactions: A metaanalysis. Media Psychology, 7(3), 301-322. https://doi.org/10.1207/S1532785XMEP0703_4

McArthur, B. A., Volkova, V., Tomopoulos, S., Madigan, S. (2022a). Global prevalence of meeting screen time guidelines among children 5 years and younger: A systematic review and metaanalysis. JAMA Pediatrics, 176(4), 373–383. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2021.6386

McArthur, B. A., Hentges, R., Christakis, D. A., McDonald, S., Tough, S., Madigan, S. (2022b). Cumulative social risk and child screen use: The role of child temperament. Journal of Pediatric Psychology, 47(2), 171–179.

McDaniel, B. T., Radesky, J. S. (2018). Technoference: longitudinal associations between parent technology use, parenting stress, and child behavior problems. Pediatric Research, 84(2), 210-218. https://doi.org/10.1038/s41390-018-0052-6

Morbitzer, J. (2016). O filarach edukacji medialnej – między starożytnością a współczesnością, W: N. Walter (red.) Zanurzeni w mediach. Konteksty edukacji medialnej (s. 11-30). Wydawnictwo Naukowe UAM.

Nowicka, E. (2022). Edukacja medialna w zmieniającym się społeczeństwie informacyjnym. Rocznik Lubuski, 48(2), 185-194. https://doi.org/10.34768/rl.2022.v482.13

Ogonowska, A. (2018). Uzależnienia medialne. Uwarunkowania, leczenie, profilaktyka. Wydawnictwo Edukacyjne. 

Reid Chassiakos, Y., Radesky, J., Christakis, D., Moreno, M. A., Cross, C., Hill, D., Ameenuddin, N., Hutchinson, J., Levine, A., Boyd, R., Mendelson, R., Swanson, W. S. (2016). Children and Adolescents and Digital Media. Pediatrics, 138(5), 1-18. https://doi.org/10.1542/peds.2016-2593

Rideout, V., Robb, M. B. (2020). The common sense census: Media use by kids age zero to eight. Common Sense Media, 1-50.

Siemieniecki, B. (2008). Media w świecie postmodernistycznym a edukacja. W: T. Lewowicki, B. Siemieniecki (red.), Media w edukacji — szanse i zagrożenia (s. 7-19). Wydawictwo Adam Marszałek.

Smyl, W. (2007). Szkolna edukacja medialna. Media, Kultura, Społeczeństwo, 1(2), 95-108.

Sugier-Szerega, A. (2015). Kształtowanie kompetencji medialnych u dzieci w wieku przedszkolnym — szanse, trudności, ograniczenia. W: A. Ogonowska i G. Ptaszek (red.), Edukacja medialna w dobie współczesnych zmian kulturowych, społecznych i technologicznych (s. 19–30). Impuls.

Tamana, S. K., Ezeugwu, V., Chikuma, J., Lefebvre, D. L., Azad, M. B., Moraes, T. J., Subbarao, P., Becker, A. B., Turvey, S. E., Sears, M. R., Dick, B. D., Carson, V., Rasmussen, C., CHILD study Investigators, Pei, J., Mandhane, P. J. (2019). Screen-time is associated with inattention problems in preschoolers: Results from the CHILD birth cohort study. PLoS ONE, 14(4), 1-15. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213995